Crisismanagement: luchtvaart als rolmodel?

Crisismanagement: luchtvaart als rolmodel?

Elke crisis is anders, maar vrijwel altijd zijn drie elementen hetzelfde: de informatie is onvolledig, de tijd is beperkt, en toch moet er nu iets gebeuren. Te beginnen met het nemen van een besluit. Dat geldt voor een groot probleem als de Covid-19 crisis, maar ook voor een kleine crisis als een probleem in de cockpit van een vliegtuig. Van het eerste heb ik geen verstand, van het tweede wel.

Eerste linie

In de cockpit is de eerste verdedigingslinie voorkomen dat problemen ontstaan. Maar als ze toch ontstaan is het niet erg zinvol door te gaan met pogingen het probleem buiten de deur te houden. Zoals in de Covid-19 crisis wordt gepoogd met het sluiten van grenzen. Dat is verstandig als er nog geen of weinig besmettingen zijn. Wanneer het virus zich al driftig verspreidt is sluiting van grenzen, zegt de WHO, weinig zinvol. Dat komt dan vooral neer op het scheppen van de illusie van controle. De extra gevallen die wellicht binnenkomen maken weinig uit voor het verloop van de crisis en de maatschappelijke en economische schade is groot. Zie wat er gebeurt met het sluiten van grenzen en luchtruimen. Vitale infrastructuur raakt ernstig verstoord en aanvoer van noodzakelijke goederen wordt ontregeld.

Tweede linie

De aandacht moet nu vooral uitgaan naar de tweede verdedigingslinie. Dat is de gevolgen van het probleem opvangen en inperken. Dat schept de tijd voor de laatste fase, die bestaat uit het zo goed mogelijk oplossen van het probleem, wat in het geval van Covid-19 neerkomt op het ontwikkelen van vaccins en geneesmiddelen. De besluitvorming is vooral in de fase van inperken geen democratisch proces. Beschikbare kennis en informatie wordt verzameld, adviezen worden ingewonnen, en de gezagvoerder hakt de knoop door. Het plan wordt vervolgens eendrachtig uitgevoerd. Tenminste, zolang het de gewenste resultaten oplevert. Zo niet, dan wordt op dezelfde manier een ander plan bedacht.

Deze benadering is voor elke crisis aan te raden en zo is ook de aanpak van de Covid-19 crisis in Nederland verlopen. Complimenten dus voor het kabinet. Maar nog steeds wordt elke maatregel genomen in onzekerheid. Andere keuzes zijn ook mogelijk en discussie over de keuze ligt op de loer. Op de social media zal die discussie altijd ontstaan. Vaak ongehinderd door kennis en vooral gebaseerd op emotie. Maar wanneer die discussie plaats vindt tussen inhoudelijk deskundigen kan dat makkelijk leiden tot maatschappelijke onrust en halfslachtige uitvoering of zelfs sabotage van de gekozen aanpak.

Afwegingen

Dat kan worden doorbroken door onder ogen te blijven zien dat er altijd sprake is van een afweging tussen de opbrengsten van een aanpak en de maatschappelijke en, ja, dus ook de economische gevolgen. Die afweging moet helder en uitlegbaar zijn. Focus op de slechtst-mogelijke uitkomst van een gekozen aanpak werkt daarbij verlammend. Dat is dus gevaarlijk. Die uitkomst mag daarom nooit op zichzelf staand worden bekeken, wat meestal wel gebeurt, maar moet worden vergeleken met de slechtst-mogelijke uitkomst van een alternatief.

Bovendien moet je ook altijd rekening houden met het grote verschil tussen de virtuele wereld van protocollen en besluiten, die netjes op elkaar aansluiten, en de echte wereld waarin dingen daadwerkelijk worden gedaan. Die echte wereld is veel rommeliger en fundamenteel onvoorspelbaar.

Illusie van controle

Probleem is dat regelaars meestal veel vertrouwen hebben in procedures, en als die niet voldoende werken al snel kiezen voor aanscherping. Zeg maar de aanhangers van een volledige en met machtsmiddelen gehandhaafde lock-down. De doeners zien procedures vooral als hulpmiddelen en zoeken het meer in aanpassingen als er onvoldoende resultaat is. Zij kiezen eerder voor social distancing, want zij denken dat een extreme lock-down nooit een half jaar of langer gaat werken en in de echte wereld ook nog eens nooit 100% effectief zal zijn. Hoe draconisch de uitvoering ook is. En dus ben je met zo’n soort lock-down al gauw bezig tijd en middelen te verspillen aan slechts de illusie van controle. Met alle gevolgen van dien.

Uitvoering

Als een besluit eenmaal is genomen moet je het plan eensgezind uitvoeren en alleen aanpassen op basis van nieuwe informatie, niet op herkauwen. De tijd voor terugkijken en analyse komt pas wanneer alles achter de rug is. Met de kennis die achteraf beschikbaar is komt daarbij onvermijdelijk naar voren dat sommige zaken beter hadden gekund en ongetwijfeld ook dat er fouten zijn gemaakt. In de luchtvaart leidt dat dan niet tot verwijten en het zoeken naar een schuldige, maar alleen tot verbeteringen die helpen bij de volgende crisis. Hopelijk is dat straks ook in de politiek en de samenleving als geheel het geval.

De uitdaging in de fase waarin we nu zitten is op deze manier verder te gaan. Ook als er meer slachtoffers vallen, wat zeker zal gebeuren, moeten we feiten en kennis zwaarder laten wegen dan onrust en emotie. Hoe begrijpelijk die ook kunnen zijn. De toekomst van een vlieger die feiten en kennis negeert is somber. Dat geldt ook voor een samenleving.

Benno Baksteen
Oud-gezagvoerder
Voorzitter DEGAS

Een essay over de betrouwbare overheid, geschreven in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, dat wat uitgebreider ingaat op dezelfde elementen, is in 2016 gepubliceerd. Voor wie dat essay zou willen lezen: klik hier voor de downloadpagina op de website van DEGAS.

Naar alle blogs