Transitie-risico
Een term die de afgelopen weken regelmatig valt na de verkiezing van Biden als nieuwe Amerikaanse president is transitierisico. Gaat deze column over Trump, ja, maar niet alleen. Heel duidelijk is geworden in de eerste dagen in november dat de Amerikaanse democratie in transitie is. Niet alleen door de uitslag, niet alleen door de stem van de kiezer of het gedrag van de president, maar juist door het geheel.
Al meer dan een decennium verliest de conservatieve partij (ook wel GOP, Grand Old Party genoemd) steeds meer electoraat. Door een combinatie van het districtenstelsel en het principe van ‘the winner takes it all’ blijft de GOP in staat om meerderheden in het parlement te houden en ook een aantal malen de president te leveren. Dit verklaart het gedrag wat nu zichtbaar wordt van een president en ook van de parlementsleden om de uitslag te ontkennen. Het transitie-risico is dus niet alleen hier en nu, en een mogelijk probleem tot aan de installatie van de nieuwe president, het vertelt ons ook iets over de problemen die het politieke systeem van de Verenigde Staten heeft met aanpassen aan een nieuwe democratische realiteit.
Het districtenstelsel, maar vooral het principe van ‘the winner takes it all’ in een representatief kiesstelsel maakt het mogelijk dat er geschoven en gerommeld wordt met meerderheden. Dat zet zich vervolgens door in een nog grotere hoeveelheid politieke functies die door de nieuwe machthebbers ingenomen moeten worden na iedere verkiezing, van ministers en hoge ambtenaren tot politieke benoemingen in het juridische systeem van Openbaar Ministerie en zittende magistratuur.
Het systeem is dus vatbaar voor wat door de Russisch-Amerikaanse schrijfster en journaliste Masha Gessen ‘autocratic breakthrough’ wordt genoemd. Gessen heeft studie gemaakt van totalitaire regimes zoals Hitler maar ook meer recent van Poetin en dan nu ook Trump. De afnemende weerstand tegen directe verticale invloeden, het langzaam verdwijnen van checks and balances, het doorbreken van de scheiding der machten; allemaal bestanddelen voor een autocratic attempts en uiteindelijk een mogelijk autocratic breakthrough. De Amerikaanse kiezer lijkt hier nu een stokje voor te hebben gestoken, en ‘alternatieve waarheden’ naar het land der fabelen te hebben verwezen, maar het transitie-risico blijft nog even. Een democratische healthcheck is op zijn plaats.
Tot zover Trumpism. Maar is dit uniek? Hoeveel van de gedragingen die we nu in een paar jaar langs zien komen kunnen we ook herkennen in de Nederlandse politiek. Maar kijk ook eens naar onze terughoudende politieke reacties op milieuvraagstukken, of aanpak van corona, of armoede, of discriminatie en migratie vraagstukken. Feiten onder ogen zin, risico’s benoemen, complexiteit aanvaarden, en verantwoordelijkheid nemen lijken de beste vaccins voor dit virus genaamd transitie risico. Zo bouwen we weerstand op en dat is goed voor ieder land en iedere organisatie die risico’s liever beperkt tot degene waar ze goed mee om kan gaan.